Правна рамка за заштита на децата бегалци

Прием, интеграција и враќање на непридружувани малолетници (ЕУ политики)

Терминот непридружуван малолетник се дефинира како „малолетник кој пристигнува на територија на земја-членка без придружба на возрасен кој е одговорен за него според законот или праксата на засегнатата земја-членка, се додека тој не е ефективно земен под заштита од такво лице; или пак може да биде малолетник кој е оставен без придружба по што тој влегол на територијата на земјата-членка“.

Во Референтниот документ за непридружувани деца е даден комплетен преглед на правните и политичките мерки на ЕУ кои ги таргетираат непридружуваните деца со потекло од трети земји.[1] Овој документ вклучува мерки на ЕУ кои се однесуваат на: децата кои биле жртви на трговија со луѓе, деца кои сакаат да се обединат со членовите на семејството, деца кои се наоѓаат во Европа од други причини, понатаму;  заштитата на правата на деца кога се вклучени во истраги и судски постапки, особено фокусирајќи се на сексуалната злоупотреба и правата на жртвите, и вклучува конвенции на меѓународното право кои се однесуваат на децата без придружба, како и ја истакнува судската пракса на Европскиот суд на правдата и Европскиот суд за човекови права, директно фокусирајќи се на состојбата на непридружуваните деца и ги нагласува клучните политички мерки на ЕУ (Акциониот план на ЕУ за непридружувани малолетници, регионалните дискусии околу политиките, вклучително и дискусиите за старателство и наоѓање на семејствата). Документот содржи извештаи за практичните мерки на ЕУ, вклучувајќи ја и работата на агенциите на ЕУ, кои се директно поврзани со овие деца, како на пример прирачникот за проценка на возраста од Европската канцеларија за поддршка на азил.

Во ЕУ агендата приоритет се дава на акциите кои се однесуваат на правата на децата а особено на оние од ранлива категорија, кои конкретно се однесуваат на старателите. Со оглед на нивната ранливост, особено непридружуваните деца бегалци, со цел да се обезбеди нивен здравствен, образовен и психо-социјален развој, се осигурува и  најдобриот интерес на децата кој е од примарно значење во политиките за интеграција, враќање и семејно обединување.

Принципот најдобри интереси на детето – член 3 од Конвенција на правата на детето предвидува дека „сите активности што се однесуваат на децата, без оглед дали се преземени од јавни или приватни институции за социјална заштита, судови, управни органи или законодавни тела, најдобриот интерес на детето ќе биде примарно внимание”. Ова е затоа што тој функционира како правило на постапката, што наложува проценка на можното влијание на која било одлука врз детето. Синтеза на насоките дадени од Комитетот за правата на детето, УНХЦР и Извршниот комитет на УНХЦР сугерираат дека утврдувањето на најдобри интереси е фазна постапка, со фаза на собирање информации и проценка, која вклучува барање на ставови на детето; фаза на определување што треба да ја превземат професионалците, во која се наоѓаат различните интереси на детето се идентификувани и утврдени најдобри интереси; и крајна фаза во која се донесува одлука што раскажува за начинот на кој се давале ефектите на најдобриот интерес на детето или, исклучително, биле заменети со конкурентни размислувања. Интегрирање на определување за најдобри интереси во постапката за имиграција / азил може да не гарантира исход што е во согласност со најдобрите интереси на детето, но гарантира процедурална правичност. Но тука ова доаѓа до судир кога има вондредна процедура каде овие истражувања се исклучуваат , каде доаѓа до неуспех во спроведувањето.[2]

Право на детето да биде сослушано – член 12 од Конвенција за правата на детето предвидува:  државите членки да му обезбедат на детето кое е во состојба да ги формира своите сопствени ставови, право слободно да ги искажат тие ставови во сите прашања што го засегаат детето во согласност со возраста и зрелоста на детето, и особено да му се обезбеди можност да биде сослушано во какви било судски и административни постапки што влијаат на детето. Сите деца имаат право на искажување на свое мислење без ограничување во возраста , исклучок постои само ако се утврди дека не се способни да определат став. Комитетот за правата на детето изјавува дека – едноставното сослушување детето е недоволно; ставовите на детето треба сериозно да се земат предвид кога детето е способно да формира свои ставови. Сепак, давање соодветна тежина на ставовите на детето е комплицирано во имиграцискиот контекст.  „Соодветната тежина“ на ставовите на детето во контекстот за азил има значителни импликации при проценките на кредибилитетот.

Во поглед на погоре изнесеното, според УНХЦР:

• од децата не може да се очекува да даваат сметки слични на возрасните за нивните искуства,
• може да имаат потешкотии да го артикулираат својот страв од низа причини, вклучувајќи траума, родителска упатства, недостаток на образование, страв од државни органи или страв од одмазда,
• можат да бидат премногу млади или незрели за да можат да проценат кои информации се важни или да го толкуваат ,
• некои деца не може да ја разликувааат замислената од реална слика,
• исто така децата може да доживеат тешкотии во врска со апстрактни поими како што се времето или растојанието. Така, она што може да претставува лага во случај на возрасен човек не мора да биде лага во случај на детето.

Правото на детето да биде сослушано има широк опсег на материјата и ги рафинира и зајакнува процедуралните права што ги имаат децата имигранти на општото меѓународно право за човекови права и бегалци.

Законодавството на ЕУ во областа на азилот и миграцијата вклучува многу повеќе конкретни одредби за непридружуваните деца отколку што имаше во основните инструменти на ЕУ за азил, односно: појасни барања за информации за деца , подетални барања кои се однесуваат на застапувањето на децата , дополнителни заштитни мерки во однос на проценката на возраста, експлицитни обврски во однос на проценката на најдобриот интерес на детето, како и одредбите кои се однесуваат на фактори кои треба да бидат земени во предвид при оценувањето на најдобриот интерес на детето, фокусот е ставен на обезбедување на соодветно прилагодена помош на ранливите лица, судските постапки се прилагодени на децата, акцент на интервјуата прилагодени на децата ,подобрување на можностите за семејно обединување, достапност на правна помош и на детето и неговиот претставник, барање на соодветни квалификации и обука за актерите кои работат со деца и барање да се преземат сите неопходни мерки за пронаоѓање трајни решенија кои се во најдобар интерес на детето.[3]

Принципот на невраќање-Правото на заштита на бегалците од присилно враќање или протерување, е утврдено во Конвенцијата од 1951 година за статусот на бегалците: „Ниедна држава договорничка нема да протера или на било каков начин со сила врати  бегалец на границите на држава во која неговиот живот или слобода би биле загрозени поради неговата раса,  вера, националност, припадност на одредена социјална група или политичко уверување“ [4]

1.Услови за влез на границите на ЕУ земјите-членки

Во извештајот на Европската мрежа за миграција од мај 2015 година се наведува дека било кој државјанин на трета земја при влез во Шенген зоната е предмет на условите за влез предвидени во чл. 5 од Шенгенскиот граничен кодекс.[1] Според законот, во повеќето земји-членки, се применуваат слични услови за влез врз возрасните државјани на трети земји, како и врз непридружуваните малолетници (барателите на азил и оние кои не бараат азил). Услови за влез се важечка виза и важечка патна исправа (најчесто пасош). Секој државјанин на трета земја кој не ги исполнува условите за влез утврдени во Шенгенскиот граничен кодекс нема да му се дозволи влез на територијата на земјите-членки. Барателите на азил имаат обврска да ги достават сите релевантни документи (вклучувајќи пасош и виза) кои можат да ја поткрепат нивната апликација, но доколку не се во можност да ги обезбедат потребните документи за влез, надлежните власти имаат право да ги претресат за дадојдат до информации за нивниот идентитет.[2]

Практиката покажува дека барателите на азил често не поседуваат документи за идентификација, но им се дозволува да влезат на територијата на ЕУ и да останат за време на проценка на барањето.Како меѓународна обврска се смета и принципот на невраќање каде земјите членки не смеат да ги вратат непридружуваните малолетници ако доаѓа до повреда на овој принцип. Во случај кога непридружуваните малолетници не бараат  азил и не ги исполнуваат условите, може да им биде наредено да се вратат во земјата на потекло. Според чл. 10 од Директивата за враќање, пред да да се одлучи да се издаде решение за враќање на малолетниците, им се обезбедува помош од надлежните органи. Во Луксембург, на пример, одлуката за враќање не може да се издаде на малолетник кој не е придружуван од законски застапник. [3]

2. Постапки на границата и пресретнување на територијата на земја-членка

Непридружуван малолетник при преминувањето на границите може да дојде во контакт со полициските органи на државите членки. Идентификацијата на тоа дете е значајна бидејќи влијае врз одлуката за влез и понатамошни постапки.Според Шенгенскиот граничен кодес посебно внимание се обрнува на децата. Во поголемиот број на земји-членки полициските органи добиваат посебна обука за помош на идентификација на малолетници особено на жртвите со трговија на луѓе,додека пак некои држави,на пример Велика Британија, поседуваат обука за како соодветно да ги упатуваат децата и да им пружат заштита.

Има различни постапки за процена за услови за влез во државата –членка во зависност од околностите за конкретниот случај, но генерално граничната контрола го утврдува идентитетот при што може да изврши и претрес за пронаоѓање на документација,а потоа го регистрира нивното присуство.Потоа непридружуваните малолетници се упатуваат до органите за заштита на деца и до центрите за сместување. Органите за заштита на децата им назначуваат старател кој ќе ги претставува.

3. Проценка на возраста

Со цел да се заштитат и гарантираат првата да детето од голема важност е да се утврдат неговата возраст и идентитет. Бидејќи многу од малолетниците доаѓаат без соодветна документација,доколку некоја од државите членки има сомнеж за неговата возраст се одлучува да се изврши проценка за возраст. Исто така проценка се врши кога има сомнеж за автентичноста на документите,кога возраста треба да се утврди закривична одговорност и како рутинска проверка. Проверките на возраста можат да бидат медицински и немедицински. Медицински се извршуваат преку стоматолошки преглед, или преку рентгенска снимка на  остеолошката структура, додека пак, немедицински се интервјуата од државните органи.

4. Назначување на старател/застапник

За заштита нанепридружуваните малолетници најважна мерка претставува назначување на старател.Тоа се прави за да може детето да ја извршува својата деловна способност но и за неговите најдобри интереси. Во сите земји-членки им се назначува застапник на сите малолетни баратели на азил во согласност со чл. 25 од ревидирана Директива за постапки за азил, но постои разлика во поглед на видот на застапник односно старател, адвокат или двете. Повеќе од ЕУ инструментите содржат одредби за старателство (На пример, Директивата за борба против трговија со луѓе пропишува дека земјите-членки треба да обезбедат дека  на малолетниците кои се жртви на трговија со луѓе да им биде назначен старател од моментот на на нивно идентификување од страна на надлежните органи).

Времето за назначување претставник се разликува во земјите-членки,на пример во Полска се назначува претставник по регистрација за барање на азил или по пристигнување во прифатниот центар додека пак во Холандија претставник се назначува пред поднесување на барањето за азил.

5. Дозволи за престој издадени на непридружуваните малолетници

За време на престојот на територијата на ЕУ, непридружуваните малолетници може да добијат различни видови на дозволи, во зависност од тоа дали поднесуваат барање за азил и / или се жртви на трговија со луѓе и соработуваат со властите во замена за дозвола за престој.

• Дозволи за престој за непридружувани малолетни лица кои бараат азил и лица кои добиле некаков вид меѓународна заштита

При проценката на барањето за меѓународна заштита, на непридружуваните малолетници во некои земји-членки им се доделуваат дозволи за привремен престој, сертификати, или картички за регистрација. Во Велика Британија, на пример, на непридружуваните малолетници – баратели на азил може да биде доделена привремена дозвола за влез во земјата.

• Дозволи за престој за државјани на трети земји кои се жртви на трговија со луѓе или кои биле предмет на акција за олеснување на илегалната миграција и кои соработуваат со надлежните органи

Според Директивата 2004/81/EC62, сите земји-членки може да издаваат дозволи за престој на жртвите на трговија со луѓе. Директивата воведува посебни заштитни мерки за деца (чл. 10) и некои земји-членки применуваат поповолни услови за децата во однос на некои од заштитните мерки што се предвидени со оваа Директива, како што се подолги периоди за размислување и посебно наменети засолништа за сместување на деца. Некои земји-членки (Белгија), исто така, може да издаваат безусловни дозволи за престој на децата, при што не бараат детето да соработува во постапката.

• Дозволи за престој, за непридружуваните малолетници кои не бараат азил

Повеќето земји-членки може, исто така, да издаваат дозволи за престој на непридружуваните малолетници кои не бараат азил или на оние чии барања за азил биле одбиени. Основите според кои може да се додели дозвола се разликуваат меѓу земјите-членки,пример дозволи за малолетници кои не ги исполнуваат условите за влез, дозволи за престој на малолетници кои се на одреден период присутни.[4]

Аранжмани за прием и мерки за интеграција на непридружувани малолетни лица

Мерките за прием на непридружувани малолетници кај сите држави-членки е сличен основните установи за материјална помош, додека оние кои не бараат азил се упатени во општите социо-педагошки објекти на органите на благосостојба на младите.

Видови на прифатни центри за непридружувани малолетници (центри каде им се дават соодветна грижа на малолетниците): посебни прифатни центри наменети за деца; посебно одделение во рамките на редовните прифатни центри; згрижувачки семејства; со роднини. Во некои земји-членки, исто така, има центри адаптирани на потребите на децата кои биле жртви на трговија со луѓе. Во 2008 година Холандија ја воведе пилот-програмата „Заштитени прифатни центри“ по исчезнувањето на голем број на непридружувани малолетници од отворените прифатни центри.  

Персоналот одговорен за заштита на непридружувани малолетници се состои од широк спектар на професионалци(Социјални работници, Психолози, Наставници, Едукатори).

1.Нематеријални услови за прием на непридружуваните малолетници

Во нематеријални услови спаѓаат здравство, образование, правна помош итн. За непридружувани малолетници-баратели на азил и оние на кои се под меѓународна заштита, правото на ЕУ утврдува одредени заеднички стандарди за прием и содржина на одобрената заштита. На пример во Финска може да се изготват различни персонализирани планови за непридружувани малолетници со цел справување со предизвиците со кои може да се соочат. Овие планови, кои се подготвуваат заедно со детето во согласност со член 12 од Конвенцијата за правата на детето на ООН, вклучуваат: план за сите непидружувани малолетници од страна на социјален работник во центарот за сместување, земајќи ги предвид состојбата на детето и неговите потреби; план за грижа и воспитување; план за промоција на независноста се изготвува кога непрдружувани малолетници кои што се под меѓународна заштита стануваат полнолетни (спортски и хоби активности, приватна школарина и поддршка за одење на училиште);во соработка со поранешниот малолетник кој што е под меѓународна заштита, се изготвува и план за интеграција.

2.Изнаоѓање на трајни решенија за непридружуваните малолетници

Акциониот план за непридружувани малолетници 2010-2014[5] повикува на трајни решенија за непридружуваните малолетници врз основа на индивидуална проценка на најдобриот интерес на детето. Трајните решенија наведени во Акциониот план се: враќање и реинтеграција на малолетниците во земјата на потекло; доделување на статус на меѓународна заштита или друг правен статус дозволувајќи им на малолетникот да му успешно интегрирање во земјата-членка во која што живее; и преселување. Во поголемиот дел од земјите-членки, нема трајно решение за малолетниците дефинирано во легислативата.

3.Состојба со непридружуваните малолетници кои навршуваат 18 години во земјите-членки

Во оваа состојба каде малолетниците навршуваат 18 години може да дојде до престан на нивните одредби и промена до пристап на некои нивни права како образование и вработување. По навршувањето на возраст од 18 години: сите земји-членки им овозможуваат на малолетниците легален престој ,но со проценка на нивното барање за меѓународна заштита ; на малолетниците на кои им бил признаен статус на бегалец им се овозможува траен престој; во некои земји-членки на жртвите на трговија со луѓе може да им се издаде дозвола за постојан престој.

Оние непридружувани малолетници кои не се баратели на азил а навршуваат возраст од 18 години, како и чие барање за меѓународна заштита е одбиено: може да се утврди дека малолетниците се нелегално присутни и да се вратат во земјата на присуство; ако имаат владина причина за престој може да им седаде дозвола за привремен престој.

Во поглед на аранжманите за сместување и нематеријалните услови за прием, непридружувани малолетници кои сѐ уште чекаат одлука за нивното барање за заштита, кога ќе наполнат 18 години  во некои земји-членки ќе бидат преместени во приемен центар за возрасни  и на тој начин ќе изгубат пристап до мерките за интеграција кои се предвидени за непридружувани малолетници (на пример, пристап до образование).